Het debat over integratie, samenleven en identiteit staat door de #blacklivesmatter betogingen terug hoog op de politieke agenda. De vraag of we bepaalde monumenten en tradities in onze samenleving moeten herbekijken stelt zich prominenter dan ooit. Wij argumenteren dat het beter is om niet vast te klampen aan tradities. Tradities blijken maar al te vaak handboeien voor een maatschappij in verandering.

De discussie over het al dan niet behouden van de standbeelden van koning Leopold II in het straatbeeld staat momenteel symbool voor een breder maatschappelijk debat over identiteit en samenleven. Leopold II ligt zwaar onder vuur door zijn betrokkenheid bij de moord en mishandeling van miljoenen Congolezen onder zijn bewind in de voormalige Kongo-Vrijstaat.

Voorstanders van het behoud van de standbeelden argumenteren dat we onze gebruiken, tradities en monumenten niet mogen verwijderen net omdat het deze gebruiken zijn die ons een identiteit geven. Deze redenering draait vierkant. Als we er als maatschappij niet in slagen om bepaalde maatschappelijke gebruiken en tradities kritisch te herbekijken dan zullen we er ook nooit in slagen om een inclusieve maatschappij op te bouwen.

Mensen zijn geen schapen maar individuen

In zijn recente optreden in Terzake hekelde N-VA-voorzitter Bart De Wever de identiteitspolitiek die is overgewaaid uit de VS na de dramatische dood van George Floyd. Nochtans is het ironisch genoeg zijn N-VA die al jaren op de identitaire nagel klopt. Zo pleitte N-VA-politica en Europees parlementslid Assita Kanko in een recente column in De Standaard voor een doorgedreven nationalistisch patriotisme dat gebaseerd moet zijn op de Vlaamse tradities. Volgens haar geven die ons het gevoel dat onze bijdragen en offers deel uitmaken van een groter Vlaams geheel. Dit lijken ons eerder holle woorden die leiden tot een exclusief nationalistisch discours: waar er mensen zijn die erbij horen zullen er automatisch ook mensen zijn die er niet bij horen.

Waar zowel De Wever als Kanko aan voorbij gaan is dat mensen geen schapen zijn op zoek naar een stal, maar individuen die een eigen leven willen uitbouwen. Het individu dient vrij te zijn om te bepalen in welke tradities en gebruiken hij of zij zich al dan niet inschrijft. Het is aan het individu om te bepalen waar hij of zij naartoe wil in de maatschappij en niet omgekeerd. De idee dat het onze tradities zijn die onze identiteit moeten bepalen dwingt mensen in een identitair keurslijf. Het creëert een normatief kader waarvan niet kan worden afgeweken en het leidt tot een maatschappij die geen verandering toelaat.

Een inclusief Europa

We mogen echter het zonlicht niet ontkennen. Binnen onze maatschappij is er een vorm van feitelijke apartheid ontstaan tussen bepaalde gemeenschappen. Er is een probleem met de integratie van bepaalde bevolkingsgroepen binnen de samenleving.  Dit is een complex en gelaagd probleem dat vraagt voor een complexe en een gelaagde oplossing. Een nationalistisch discours dat leidt tot een verdere polarisering behoort niet tot de oplossingen.

Wij pleiten voor een Europees samenlevingsproject. Een project in welke we allen de waarden en normen van onze Westerse maatschappij onderschrijven maar waarin maximale vrijheid wordt gelaten voor de ontwikkeling van het individu. Het is van belang dat bepaalde oude tradities in vraag durven gesteld worden binnen dit nieuwe samenlevingsproject. Sommige gebruiken zoals zwarte piet – een blanke die zwart geschminkt wordt en een oude blanke man moet dienen – hebben een negatief effect op de emancipatie van gekleurde individuen in onze maatschappij. We moeten de vraag durven stellen of het net niet dit soort gebruiken zijn die verder bijdragen aan het isoleren van groepen binnen onze samenleving.

Patriottisme mag vandaag niet langer gelinkt zijn aan kleinstatelijke gebruiken: ze sluiten ons af van de wereld. Wie patriottisch wil zijn doet dat beter zoals Europa: met wederzijds respect en begrip een samenleving verdedigen waarin diversiteit vooruitgang betekent, en waar ieder – echt iéder – individu zich met zijn gelaagde identiteit thuis kan voelen. Zolang we geen afstand durven nemen van polariserende gebruiken en niet resoluut kiezen voor een nieuw en inclusief samenlevingsmodel zal het identiteit debat nooit gaan liggen.

Vincent Verbeecke en Hannes Van Parijs

Vincent (links) is doctorandus in de biologie (UGent), studeert bij in de politieke wetenschappen en is lid van Jong VLD. Hannes (rechts) is student internationale politiek (UGent) en is politiek secretaris van Jong VLD. Beiden schrijven in eigen naam.