Vandaag, 10 december, vieren we de 72e verjaardag van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, en deze dag werd daarom uitgeroepen tot de Dag van de Mensenrechten. Het valt niet te betwisten dat er in die 72 jaar grote stappen zijn gezet, maar onder andere de flagrante mensenrechtenschendingen tegen de Oeigoeren in de Chinese regio Xinjiang herinneren ons eraan dat we ervoor moeten blijven strijden. Anno 2020 lijken dergelijke schendingen echter plots veel dichterbij te komen dan we zouden durven bevroeden.

Terwijl het met de mensenrechten in Europa sinds 1948 almaar beter ging, zien we sinds enkele jaren een zorgwekkende kentering in landen als Polen en Hongarije. De conservatieve regeringen van respectievelijk Mateusz Morawiecki en Viktor Orbán leggen de LGBTQIA+-rechten aan banden: er worden homovrije zones afgekondigd en transgenders worden niet langer erkend. Daarbovenop worden rechters politiek benoemd en is het leeuwendeel van de Hongaarse media in handen van zakenmannen die nauwe banden hebben met de regeringspartij Fidesz. Orbán zelf noemt dit de evolutie naar een ‘illiberale democratie’.

Dat laatste is niet onbelangrijk. József Szájer, het Fidesz-Europarlementslid dat een kleine twee weken geleden betrapt werd door de Brusselse politie op een orgie met 25 mannen, zou volgens de Hongaarse media ontslag genomen hebben omdat hij de Belgische lockdownregels overtreden had. Uiteraard wou de homofobe Fidesz-partij niet dat een van haar stichters publiekelijk uit de kast zou komen.

Blokkering van de meerjarenbegroting en het coronaherstelfonds

De meeste EU-lidstaten zitten verveeld met de aanvallen op de rechtsstaat door Polen en Hongarije. Om tot de Europese club toe te treden moeten landen nochtans aan strenge voorwaarden voldoen, maar eenmaal ze lid zijn, zijn er bitter weinig middelen waarmee ze tot de orde kunnen worden geroepen. Het is een optie om artikel 7 van het EU-verdrag in te zetten, waarbij de landen uiteindelijk hun stemrecht in de Europese Raad verliezen. Maar het gaat hier om twee landen, en die kunnen elkaar de hand boven het hoofd houden: er is namelijk unanimiteit vereist onder de andere lidstaten.

Nadat de Europese regeringsleiders afgelopen zomer een akkoord bereikten over het coronaherstelfonds, werd de begroting besproken met het Europees Parlement. Er was een terechte vrees dat bepaalde landen misbruik zouden maken van de grote hoeveelheid geld die ze zouden krijgen. Daarom werd afgesproken dat lidstaten die zich niet aan de Europese principes inzake vrijheid en gelijkheid houden, minder middelen zullen ontvangen. Hoewel Polen en Hongarije miljarden zouden ophalen, dreigen ze met een veto. Ze voelen zich geviseerd en vrezen dat ze alsnog een deel van het geld aan hun neus zien voorbij gaan.

Het is evident dat we niet moeten onderhandelen over onze fundamentele waarden, die de basis vormen van de Europese Unie. Misschien moeten we ons zelfs helemaal niet bezighouden met het zoeken naar een compromis. Misschien moeten we gewoon zonder hen voortgaan. Daar bestaan mechanismen voor: zo is de euro bijvoorbeeld een Europees project waaraan niet alle landen deelnemen. Dat zou technisch gezien ook mogelijk zijn voor het coronaherstelfonds.

Tandeloze koepelpartijen

De Europese partijen waartoe Fidesz en het conservatief-nationalistische Recht en Rechtvaardigheid (PiS) in Polen behoren, doen er ondertussen vooral het zwijgen toe. Al jaren keert met de regelmaat van de klok de oproep terug om Fidesz definitief uit te sluiten van de Europese Volkspartij (EVP), waartoe ook de CD&V en cdH behoren, maar verder dan een schorsing vorig jaar kwam het niet, en de Fidesz-parlementsleden mogen vrolijk in het pluche van de EVP-fractie blijven zitten. Kwantiteit, lees platte machtspolitiek, blijkt bij de christendemocraten op pijnlijke wijze te blijven primeren op grondrechten en democratische waarden. De PiS is van haar kant een deel van de nationalistische ECR, waarbij ook de N-VA zit. Vermits liefst 24 van de in totaal 62 ECR-zetels in PiS-handen zijn, delen de Polen omzeggens de lakens uit binnen die fractie. Maar ook de liberale partij ANO van de Tsjechische premier Andrej Babiš is niet onbesproken, en ligt onder vuur vanwege nauwelijks verholen belangenvermenging met diens landbouwconglomeraat Agrofert — ook voor de liberale koepelpartij ALDE lijkt het dus meer dan opportuun om orde op zaken te stellen in eigen rangen.

Vandaag en morgen is er een Europese top van staatshoofden en regeringsleiders. Gaan Polen en Hongarije de daad bij het woord voegen? Bereiken ze een compromis? Of gaat de EU 2021 in met een noodbegroting? Ook dat is bovendien niet zonder gevolg: heel wat programma’s worden geregeld door de meerjarenbegroting en zouden dus zonder geld komen te zitten.

Mensenrechten: Recover better

De grondleggers van het liberalisme waren al vroege pleitbezorgers voor de mensenrechten. Zo waren volgens John Locke (1632-1704) mensen vrij en gelijk geboren, wat voor hem wou zeggen dat er een aantal onvervreemdbare grondrechten waren: recht op leven, vrijheid, eigendom en gezondheid. Thomas Paine (1737-1809) bepleitte in zijn boek Rights of Man de afschaffing van de slavernij en gelijke rechten voor mannen en vrouwen. John Stuart Mill (1806-1873) voorzag de strijd voor de mensenrechten met een belangrijke theoretische grondslag, het schadebeginsel: zolang je niemand schade berokkent, ben je vrij om te doen wat je wil. Recenter zou John Rawls (1921-2002) met zijn ‘sluier van onwetendheid’ nog een dimensie toevoegen en mensen zelf doen nadenken: als mensen niet zouden weten in welke omstandigheden ze geboren zijn, dan kiezen ze voor omstandigheden met universele mensenrechten.

Voor liberalen zijn mensenrechten dus essentieel en ze zouden evident moeten zijn. Maar met intenties ben je niets, dat beseften liberalen ook na de Tweede Wereldoorlog. In 1947 kwamen liberale partijen in Oxford samen en schreven de liberale beginselen neer. Dat Manifest van Oxford bevat onder andere de fundamentele mensenrechten. Één jaar later werd door de Verenigde Naties de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens aangenomen. Jaarlijks kiest de VN voor de Dag van de Mensenrechten een thema. Dit jaar klagen ze terecht aan dat de coronacrisis aan de basis ligt van heel wat mensenrechtenschendingen. We zien stigmatisering tussen bevolkingsgroepen, maatregelen die in sommige landen té ver gaan en dat landen te los omgaan met onze privacy. Het thema is “Recover Better: Stand Up for Human Rights”. 

Laat ons koesteren wat de EU sinds haar oprichting gedurende vele decennia zorgzaam heeft opgebouwd. Laat ons militant blijven strijden voor onze grondrechten. We kunnen niet tolereren dat Polen en Hongarije in onze achtertuin de rechtsstaat afbouwen en tot een illiberale democratie verworden.

Brent Usewils, Internationaal Secretaris (Jong VLD)

Gertjan Roels, Goalkeeper Team Internationaal (Jong VLD)